کد مطلب:223213 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:185
ملاحظاتی درباره ورود حضرت رضا(ع) به نائین
ملاحظاتی درباره ورود حضرت رضاعلیه السلام به نائین و قدمگاههای این شهر
نائین در مسیر یكی از راههایی است كه از فارس به خراسان می رود ولی راههای دیگری همچون راه خرانق كه در آن نیز قدمگاهی منسوب به حضرت رضاعلیه السلام وجود دارد به نیشابور و مرو منتهی می شود، بنابراین به طور قطع، آنچنان كه صاحب تاریخ نائین ادّعا می كند، نمی توان یقین حاصل كرد كه حضرت از این شهر عبور كرده باشد.
از آن جا كه منابع اوّلیه و معتبر هیچ گونه اطلاعی از جزئیات مسیر راه حضرت از فارس به خراسان ارائه نمی دهند، تعیین خطّ سیر دقیق و قطعی در این بخش از راه دشوار است. تنها نقطه روشنی كه در این مسیر از منابع اوّلیه به دست می آید اشاره ای است كه شیخ صدوق و سایر منابع معتبر به مسیر راه كویر و ورود آن حضرت به نیشابور كرده اند. این منابع مسیر حضرت را از اهواز به فارس و از آن جا به سمت خراسان از طریق نیشابور یاد كرده اند ولی در این میان راه كویر (بیابان میان فارس و خراسان) مبهم و فاقد منطقه جغرافیایی معینی است. اطلاعات افزوده منابع محلی نه تنها جغرافیای حركت امام علیه السلام را روشن نمی سازند، بلكه ایجاد تناقض نیز می كنند. همچنان كه ذكر شد منابع محلی در منطقه كویری یزد از قدمگاه خرانق و چند یادبود در شهر نائین، نقل جداگانه ای آورده اند این دو شهر تقریباً در دو مسیر مخالف نسبت به شهر یزد قرار دارند، یكی در شرق و دیگری در شمال غربی این شهر واقع شده است و پر واضح است كه عبور از یك راه، راه دیگر را بی اعتبار می سازد و این در حالی است كه در مسیر هر دو راه، قدمگاه و منزلگاه منسوب به حضرت رضاعلیه السلام وجود دارد و بدیهی است كه عبور توأم از این دو مسیر ناقض منطق جغرافیایی است.
از عتبار قدمگاه خرانق و این كه این قدمگاه در مسیر راه كویری یزد به خراسان واقع شده پیشتر سخن گفتیم، امّا در خصوص بافران و نائین در تاریخ محلی ن ائین كه مأخذ بررسی ما در این تحقیق است، نكات مبهم و گاه متناقضی به چشم می خورد. بلاغی درباره خط سیر عبور حضرت علیّ بن موسی الرضاعلیه السلام به نقل از مطلع الشمس می نویسد: حضرت از مدینه (وطن خود) به بصره، ارجان (حاكم نشین اهواز كه در آن وقت آباد بوده و آثار مسجدی كه منسوب به حضرت رضاعلیه السلام است فعلاً در بلد ارجان معروف است)، فارس، خاك اصفهان، نیشابور، (كه در محله بلاش آباد منزل فرمودند)، ده سرخ، (نیم فرسخی شریف آباد و شش فرسخی مشهد مقدس كه همان قریة الحمراء، است كه در عیون نقل كرده)، سناباد، سرخس و مرو عبور فرموده اند. سپس می افزاید: چنین به نظر می رسد كه خط ( تاریخ نائین، 2/صلی الله علیه واله - 235. )
سیر حضرت از اهواز، تا سناباد (مشهد) به این طریق بوده است: اهواز رامهرمز، بهبهان، كوه كیلویه، شلمزار، (جزء چهار محال از بلوك اصفهان است) نائین، ( اطلس راههای ایران، ص 9. )
انارك بیابانك، الحق، عباس آباد، سبزوار، نیشابور، (قدمگاه این جاست) ده سرخ، (شریف آباد این جاست)، طرق، مشهد. و در ذیل این سطور می نویسد: با امعان ( تاریخ نائین، 2/صلی الله علیه واله - 235. )
نظر در خط سیر سلطان سریر ارتضاء إمام علیّ بن موسی الرضاعلیه السلام و انحرافات راه بخوبی می توان دریافت، أولاً كسانی كه در مسموم شدن آن حضرت تردید دارند از جهات باطنی و علل احضار حضرت به مرو و صدمات و تألّماتی كه به حضرت رسیده است، آگاه نیستند، باید به آنها گفت (حفظت شیئاً وغابت عنك اشیاء) و ثانیاً تا همین اندازه ای كه عمر مبارك حضرت كفاف داده بر اثر اقدامات آن حضرت كاخ استقلال تشیّع و استقلال ایران استوار شده است. مؤلف تاریخ نائین در ( تاریخ نائین، 2/صلی الله علیه واله 23. )
جای دیگر می نویسد: قسمتی از مسیر آن حضرت در نقشه نائین و قسمتی هم در نقشه مستخرج از شماره أوّل سلسله راهنمای تاریخی از انتشارات اداره كل عتیقات چاپ شهریور 1313 در مطبع مجلس منعكس است.
سحاب نیز در كتاب زندگانی إمام رضاعلیه السلام به نقل از تاریخ نائین این خط سیر را با تفاوتهایی بیان كرده است. وی مسیر راه را از مدینه به بصره و از آن جا به اهواز، ( زندگانی إمام رضاعلیه السلام ، ص 5علیه السلام 1؛ تاریخ نائین، 2/صلی الله علیه واله - 235. )
رامهرمز، بهبهان، كوه كیلویه و شلمزار مطابق نقل تاریخ نائین كه مأخذ نقل او است برمی شمارد و سپس سایر شهرهایی را كه در مسیر حضرت رضاعلیه السلام واقع شده است با تفاوتهایی به شرح ذیل بیان می كند.
كروند، قهپانه، (اصفهان )، نائین، انارك، بیابانك، خور، راه كویر، ( اطلس راههای ایران، ص صلی الله علیه واله ، 14، 9 - 18. )
( اطلس راههای ایران، ص 25. )
( اطلس راههای ایران، ص صلی الله علیه واله 1. )
سمنان، اهوان، دامغان، شاهرود، میامی میاندشت، الحاك، عباس آباد، سبزوار، نیشابور، قدمگاه، ده سرخ، و طرق.
مؤلف تاریخ نائین نیز خود درباره ورود حضرت در جایی با تزلزل و در جایی دیگر با اطمینان سخن گفته است او در جایی می گوید: مداركی متقن موجود است كه نه تنها حضرت به نائین تشریف آورده اند، بلكه به یزد هم تشریف برده اند. چه آن كه در تاریخ یزد در هنگام ذكر مسجد فرط می نویسد: در زمانی كه حضرت علیّ بن موسی الرضاعلیه السلام برحسب تقاضای مأمون خلیفه عباسی متوجه طوس بودند به یزد آمدند و چند روزی توقف فرموده و در هنگام توقف در مسجد فرط به عبادت قیام كردند و موضع عبادت آن حضرت را یك نفر یزدی عمارت نموده و گنبدی كوچك بر آن ساخته است.
( أحمد طاهری، تاریخ یزد، ص 40. )
در پشت مسجد كلوان نائین محلی است كه آن جا را قدمگاه حضرت رضاعلیه السلام گویند، مسجد و حمام إمام رضاعلیه السلام هم در محله گودالو موجود است، درخت راه بافران هم به درخت (موم رضا) یعنی إمام رضاعلیه السلام ، موسوم است. از مجموع این آثار بسیاری از اهالی جداً معتقدند در همان سفری كه حضرت رضاعلیه السلام از مدینه به مرو تشریف فرما شده اند نائین در مسیر راه آن حضرت بوده است. ولی در جای ( تاریخ نائین، 230/1. )
دیگر با ابهام می نویسد: مسجد محلّه كلوان نیز اهمّیت دارد و در جنب آن محلّی است به نام قدمگاه كه معتقدند، قدمگاهِ یكی از امامان بخصوص إمام هشتم بوده زیرا می گویند حضرت از این راه به خراسان تشریف فرما شده و مسجدی هم در محله كودالو به نام مسجد (إمام رضا) موجود است. دو حمام یكی مردانه و یكی زنانه در جوار مسجد مزبور است كه به حمام إمام رضا معروف است، ولی مدركی به نظر نرسید و در نزدیكی مسجد اخیر (مسجد إمام رضاعلیه السلام ) مسجد كوچكی است به نام مسجد فاطمه كه جدید البناء است.
علاوه بر آنچه گفته شد، صاحب تاریخ نائین به نقل از منتخب التواریخ، از ( منتخب التواریخ، ص 553. )
توقف حضرت در كروند نام می برد و می نویسد: در سفری كه إمام به خراسان می رفتند یكی از مردم كروند، (كه) جمّال (و ) و ساربان آن حضرت بود، چون می خواست مراجعت نماید درخواست كرد كه حضرت رضاعلیه السلام او را به دستخط مبارك خود شرافت دهد. حضرت خواسته او را برآورد و نوشته ای به او مرحمت فرمود، در آن مرقوم داشته: كُنْ مُحِبّاً لآل مُحمّدٍ وَإنْ كُنت فاسِقاً وَمُحِبّاً لِمُحِبِّیهِمْ وِإنْ كانُوا فاسِقِین و در آخر آن مكتوب فرمود: قالَ اَبُوذر، رَضِیَ اللَّه عَنْهُ قالَ رسول ( دوستدار آل محمّد باش اگر چه فاسق باشی و دوستان آنان را دوست بدار اگر چه فاسق باشند. )
اللّه صلی الله علیه واله ، یا اباذر، اوصیك فاحفظ لعلّ اللّه أن ینفعك به، جاور القبور وتذكّر بها الاخرة وزرها احیاناً بالنهار ولا تزرها باللیل.
( ابوذر، كه خداوند از ا و راضی باد از رسول خداصلی الله علیه واله روایت كرده فرمود: ای ابوذر وصیت مرا بپذیر و آن را نگهداری كن امید است خداوند متعال تو را بهره مند كند، وصیّت من این است كه نزد قبرها به سر بر و از دیدن آنها یاد آخرت كن و آنها را گاهگاهی در روز زیارت كن و شب به زیارتشان مرو. )
صاحب تاریخ نائین می افزاید: هم اكنون (در سال 9صلی الله علیه واله 13 قمری) آن دستخط نزد برخی اهالی كروند موجود است. محدث قمی نیز در ( تاریخ نائین، 235/2؛ زندگانی إمام رضاعلیه السلام ، ص علیه السلام 2. )
فوائد الرضویه این مطلب را از شخصی از مردم «كرمند» كه دهی از دهات اصفهان است نقل می كند. سحاب نیز در زندگانی إمام رضاعلیه السلام این منطقه را در مسیر عبور حضرت رضاعلیه السلام قلمداد كرده در حالی كه متن روایت فاقد تأكید مكانی است، زیرا تنها به فردی از مردم كروند اشاره دارد و نمی توان از این عبارت نتیجه گرفت كه این حادثه در كروند روی داده، به علاوه كه، در اطلس جغرافیای ایران نامی از این شهر نیافتم.